جلال شباهنگی

جلال شباهنگی طراح گرافیک، نقاش و مجسمه‌ساز صاحب‌نام ایران بود. این هنرمند همچنین به‌عنوان استاد دانشکده هنرهای زیبا (دانشگاه تهران) و عضو پیوسته فرهنگستان هنر فعالیت داشت. او در رشته تبلیغات گرافیکی از دانشگاه ایالتی سن‌خوزه در ایالت کالیفرنیا (آمریکا) فارغ‌التحصیل شد و کارشناسی ‌ارشد طراحی‌گرافیک و نقاشی معاصر را نیز از همان دانشگاه دریافت کرد. در سال ۱۳۴۷ به عضویت هیأت علمی دانشکده هنرهای زیبا (دانشگاه تهران) در آمد و در سال ۱۳۸۱ بازنشسته شد. شباهنگی  بیش از  ۳۰ سال به‌عنوان استاد و دانشیار دانشگاه تهران و دیگر دانشگاه‌ها و دانشکده‌های هنر از جمله شاهد، شریعتی، سوره و الزهرا به تدریس در سطوح مختلف رشته‌های هنری اشتغال داشت. این هنرمند همچنین عضو شورای تحصیلات تکمیلی گروه هنرهای تجسمی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و عضو و نماینده دانشگاه تهران در شورای طرح و برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بخش هنر بود.

این نقاش صاحب‌سبک و خلاق که به‌عنوان منظره‌پرداز دشت‌ها و کویرها شهرت دارد، در تجربه‌های هنری خود به ساخت حجم‌های شیشه‌ای معروف به Blowing Glass در ایران و مورانو ایتالیا پرداخت و حاصل کارهای او مجموعه‌ای ویژه در هنر حجم‌سازی به حساب می‌آید و طرفداران ویژه‌ای در تمام دنیا دارد.
شباهنگی‌ اولین نمایشگاه خود را در سال ۱۳۴۹ در دانشگاه برکلی امریکا و دومین نمایشگاهش را در سال ۱۳۵۱ در تالار قندریز تهران برگزار کرد. از آن پس آثارش در نمایشگاه‌های گروهی و انفرادی متعدد در ایران و دیگر کشورها به نمایش درآمده است.
در سال ۱۳۸۰ همزمان با هفتمین دوسالانه طراحان گرافیک ایران به پیشنهاد مرتضی ممیز از جلال شباهنگی تجلیل شد. همچنین معاونت فرهنگی و هنری فرهنگستان هنر، هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه مروری بر آثار جلال شباهنگی در ۱۰ دی ۱۳۹۷، از نیم قرن زندگی و تلاش هنرمندانه او با حضور استادان و هنرجویان این استاد تجلیل کرد.
اصول طراحی سه‌بعدی (تهران: چشمه)، خلاقیت در رنگ (تهران: فرهنگان) و نقاشی‌های جلال شباهنگی (تهران: نظر) از جمله کتاب‌های اوست. این هنرمند صاحب‌نام ۲۶ مرداد ۱۴۰۲ پس از مدتی تحمل بیماری درگذشت.

در آثار شباهنگی سه واژه باغ، دشت و درخت به عنوان نشانه‌های واحد از ریتم و ساختار، ترکیب دو ساحت عینی و غیر عینی و روابط عمودی و افقی و نحوه قرارگرفتن فضای مثبت و منفی را جلوه‌گرند. او در نقاشی‌هایش با استفاده ویژه از طیف رنگی نرم و نگاه ویژه و متمایز دید در پرسپکتیو و باور بلوغ‌یافته‌ای که از تجربه‌های متعدد و متنوعش بر می‌آید، به ارزش درونی عناصر توجه داشت. وفاداری و اصرار ویژه در کاربرد تکنیک انحصاری، بیان دراماتیک و شاعرانه و موسیقی دل‌انگیز و نگاه عاطفی و تصویری به جهان نشانه‌های متمایز آثار این هنرمند بود. آنچه در نقاشی‌های او بیش از همه جلب توجه می‌کند، فضا و منظری است که به‌طور پیوسته در بسیاری از آثار وی به‌عنوان مضمون استفاده ‌شده است. موضوع فضا و منظر کویری یکی از عناصر متمایزکننده آثار شباهنگی است و او در این خصوص یک نقاش مؤلف به‌شمار می‌رود. کویر در آثار او سنگین نیست، برعکس، یک زیبایی شفاف و نگاهی رؤیاگونه دارد. از این جهت گاهی احساس می‌شود که با سنت نقاشی ایرانی هم ارتباط می‌گیرد. گویا خاک در افلاک است و هبوط و عروج در هم امتزاج یافته‌اند. شاید این شفافیت کم‌نظیر نقاشی‌های او به دلیل تجربه‌اش در کار با شیشه باشد. کارهای شیشه‌ای او هم مؤلفانه و انحصاری است. یکی دیگر از ویژگی‌های کویرهای شباهنگی، رنگ‌های آن است. رنگ و نور نقاشی‌هایش در خدمت مضامین قرار می‌گیرد و نقش مهمی در انتقال احساس ایفا می‌کند و به همین دلیل آثار از شفافیت و سیالیت برخوردار است.
نقاشی‌های شباهنگی ما را به تجربه‌ای تازه از کویر دعوت می‌کند، تجربه‌ای سرشار از آرامش، زیبایی، نرمی و گرمی. کویرهای او سرشار از لایه‌های تودرتو است که ما را به نگرشی دعوت می‌کند تا بتوان به رازهای زمین پی برد، با دانه‌های شن هم‌صحبت شد و از این دانه‌ها به ستاره‌های کهکشان پل زد.

مرتضی ممیز درباره شباهنگی نوشته ‌است: «نقاشی‌های جلال شباهنگی آن بخش گمشده از نقاشی معاصر ایران است که تماشاگر ایرانی را به آسانی همراه خود از دوران طبیعت‌سازی به فضا و ذهنیت مدرن امروز دنیا می‌کشاند، بدون آن که تماشاگر طی چنین سفری احساس بیگانگی کند و در فضای مدرن امروز نقاشی دنیا معلق بماند. شباهنگی عینا خودش را می‌کشد. خودش را که انسانی است گوشه‌گیر اما پرتلاش، زنده و با ذهنیتی باز و امروزی که بدون تکلف و تنها با صفا و با فروتنی زندگی ساده‌ای می‌کند».
آیدین آغداشلو، هنرمند نقاش و منتقد هنری در بزرگداشت جلال شباهنگی در فرهنگستان هنر عنوان کرد: «من این وقت را داشتم در سال‌های دراز، دور یا نزدیک شاهد فعالیت جلال شباهنگی باشم. او بخشی از بدنه هنر معاصر ماست. شباهنگی نیاز ندارد فریاد بزند، او کسی است که بدون ادعا و تکبر کار خود را کرده ‌است. من می‌دانم چقدر هنگام کار لذت برده ‌است. من همیشه شیفته منظره‌های شباهنگی بودم که با مهارت و استادی زیاد، خیلی تمیز و دقیق نقاشی شده ‌است. فکر نمی‌کنم حرف‌های ضدونقیضی درباره آثار او به میان بیاید. مهم است بزرگداشت‌ها را دنبال کنیم. من با وجود این که از یک جراحی دشوار جان به در بردم، خودم را به این مراسم رساندم که بعدها بگویم من نیز در این خاطره جمعی حضور داشتم». آغداشلو در ادامه با بیان این که شباهنگی در حد اعلا ثمربخشی داشته ‌است، گفت: «او هنرمندی فروتن و صادق است که کار را دوست دارد. هر هنرمندی معنایی کشف می‌کند و آن را شکل می‌دهد. آباد کردن خود هنرمند به ‌آباد کردن جهان اطرافش منجر می‌شود. من فکر می‌کنم شباهنگی به درستی و امانت این کار را انجام داده ‌است. هم خودش را آباد کرده و هم مردمش را».
مهدی حسینی درباره منظره‌های شباهنگی می‌گوید: «پرده‌های او از فرم‌های بسیار سنجیده، تخت و گسترده تشکیل شده که نشان از اشراف و دانش این هنرمند، به امر فرم و فضا دارد. گستردگی، سکوت و آرامش وجه مشخص این آثار است. سکوتی که مخاطب را آرام می‌کند و گستردگی‌ای که انسان را به تأمل وا می‌دارد؛ فضایی که امروزی و منحصر به ‌‌ذهن و خلاقیت شباهنگی است».